بررسی نقاط قوت و ضعف آموزش الکترونیک

امروز دیگر ساختار و فرایند سنتی آموزش جوابگوی نیازهای جوامع انسانی در عصر اینترنت نیست چرا که از سالهای آغازین قرن بیست و یکم، هریک سال ونیم، یکبار قلمرو دانش بشری بیش از دو برابر می شود تا آنجا که تغییرات علمی، فرمهای سریع و ناپیوسته قرن گـــذشته را پشت سر می گذارد و جهش گونه رخ می دهند. در چنین شرایطی است که افراد جامعه برای هماهنگی با تغییرات دائمی و شتابان پیرامون خود به آموزشهای مدرن نیاز فزاینده ای پیدا مــی کنند. مدت زمانی نیست که صحبت از آموزش الکترونیک یا به تعبیری آموزش برمبنای رایانه در کشورمان مطرح شده است. آنچه که همواره مورد پرسش مسئولان و صاحبنظران مسایل آموزشی و مدیریتی کشور بوده است، چگونگی راه اندازی این نوع آموزش در نظام آموزش عالی، صنایع و سازمانهای مربوط است، زیرا نتایج حاصل از مقایسه آموزشهای الکترونیک با شیوه های سنتی آمـــوزش که منحصر به کلاس درس، ابزارهای ابتدایی آموزش و شیوه معلم محور است نشـان می دهد که مزیتها و قابلیتهای آموزش برمبنای رایانه ها و اینترنت بسیار کارا، علمی، ســریع و کم هزینه تر می باشد. همین نتایج، اکثر جوامع را تشویق به راه اندازی مدارس و دانشگاههای اینترنتی و نیز سازمانهای مجازی کرده است تا سازمانها و مراکز علمی آنها به صورت ON LINE در شبکه ای گسترده به امر آموزش از راه دور بپردازند. تحقیقاتی که در زمینه آموزشهای الکترونیک انجام شده است نشان می دهد که آغاز این شیوه جدید آموزشی به سالهای دهه 1970 میلادی باز می گردد. ورود رایانه های شخصی طی آن دهه به بـــازارها و گسترش بسیار سریع استفاده از آنها بر توسعه این تحقیقات افزوده است. اما توسعه واقعی روش آمـــوزش الکترونیک از دهه 1990 به بعد همزمـان با جهانی شدن شبکه اینترنت رخ داده است. امروز دیگر ساختار و فرایند سنتی آموزش جوابگوی نیازهای جوامع انسانی در عصر اینترنت نیست چرا که از سالهای آغازین قرن بیست و یکم، هریک سال ونیم، یکبار قلمرو دانش بشری بیش از دو برابر می شود تا آنجا که تغییرات علمی، فرمهای سریع و ناپیوسته قرن گـــذشته را پشت سر می گذارد و جهش گونه رخ می دهند. در چنین شرایطی است که افراد جامعه برای هماهنگی با تغییرات دائمی و شتابان پیرامون خود به آموزشهای مدرن نیاز فزاینده ای پیدا مــی کنند. آموزش از راه دور، راه حلی برای چالشها تغییراتی کــــه مستمراً در جامعه رخ می دهد تمامی ابعاد زندگی بشر را تحت تاثیر قرار داده که آموزش نیز مصون از این تغیــــیرات نبوده است. پیشرفت در فناوری های ارتباطی و افزایش افراد متقاضی آموزش، آموزش را وادار به تغییر نموده است. آموزش از راه دور به عنوان راه حلی برای این چالشها در قرن نوزدهم به وجود آمد و مسیری تکاملی را طی کرده است. آموزش از راه دور نوعی روش ارتباطی بااستفاده از رسانه به منظور یادگیری سیستماتیک است که در آن فراگیر و آموزشگر در مسافتی دور از یکدیگر قرار دارند. خصوصیت عمـــــده آموزش از راه دور گفت وگویی آموزشی است که نشانگر ارتباط دوطرفه و پیوسته بین فراگیر و آموزشگر است. نظام آموزش از راه دور همانند دیگر نظامهای آموزشی دارای اجزایی است. اجزای اصلی این نظام باتوجه به ویژگی های خاص خود شامل: 1 - کارکنان آموزشی، که آموزشگر رکن اصلی آن است. 2 - موسسه آموزشی که می تواند به صورت مستقل یا مرکب باشد. 3 - رسانه و مواد آموزشی است که به صورت ساده و ترکیبی وجود دارد. این رسانه ها در انواع انسانی، چاپی و الکترونیک می باشد. امروز اعتقاد براین است که تغییرات خود نیز در حال تغییر می باشند. تغییرات کنونی به قدری سریع به وقوع می پیوندند که آنچه را که در گذشته هنجار به نظر می رسید نابود و جریانی از فرصتهای جدید به وجود می آورند آموزش نیز مصون از اثرات تغییر نیست. توسعه و استفـاده از فناوری هـای ارتباطی در سیستــم های آموزشی سازه ای برای تغییردر آموزش هستند که موجب تسهیل ارائه و دریافـت برنامه های آموزشی در فواصل مکانی شده اند. پیشرفت در فناوری هایی همچـون رایانـه ها و روبوت ها، راههای جدیدی را برای ایجاد و افزایش روشهای نوین تدریس برروی آموزش گران گشوده است. در آینده آموزشگران و فراگیران در موقعیت های یادگیری از طریق ماهواره ها با یکدیگر و دیگر آموزشگاهها، ایالت ها و کشورها رابطه برقرار خواهنــد کرد و همچنین فناوری رایانه ای اساس موقعیت یادگیری خواهد شد، هرچند که جایگزینی برای معلم نخواهد بود. پس از انقلاب صنعتی در قرن نوزدهم، پیشرفتها در فناوری، افرادی را با اهداف و شکل جدیدی از آموزش روبرو کرد که امــــروز با نام آموزش از راه دور شناخته می شود. در دهه اخیر صف آرایی فوق العاده ارتباطات الکترونیکی به آموزش از راه دور موقعیت جدیدی بخشیده است و آن را به رهیافتی آموزشی برای آموزش شاغلین و برای افرادی که برای یادگیری قادر به حضور در مدارس یا دانشگاهها نیستند تبدیل نموده است. تغییر ساختار سازمانها ضرورت بهسازی و توسعه نیروی انسانی از طریق مشارکت کارکنان در بهبود کیفیت و افزایش بازده در سازمانها از یک طرف و گذر از قرن بیستم و ظهور تکنــــولوژی اطلاعات و ره آوردهای آن از جمله مرزگستری سازمانها از طرف دیگــر، منجر به توسعه و گسترش واژه های مجازی مانند سازمان مجازی، آموزش از راه دور و... شده است که نگرشی جدید بر نقش آموزش در بهبود کیفیت در سازمانها محســــوب می شود. باتوجه به ضرورت بهبود کیفیت در سازمان از طریق توسعه سازمانی، تغییر ساختار سازمانها به سمت مجازی شدن، گسترش مشاغل و پیچیدگی امور، لزوم دسترسی به نرم افزارها و سخت افزارهای مربوط به تکنولوژی اطلاعات و روشهای جدید آن و تاثیر آن در فرآیند بهبود کیفیت و افزایش بازده، پذیرش آموزشهای مجازی را غیرقابل اجتناب کرده است. عمـــده ترین ابزار برای دستیابی به این هدف از طریق آموزش جدید بویژه چگونگی استقرار، آموزشهای ON LINE می باشد. «ایلیت ماسی» (ELIOT MASIE) معتقد است که آموزش ON LINE صرفاً به گذراندن یک دوره خاص از طــریق کامپیوتر اطلاق نمی شود. این نوع آموزش به شیوه های جدید ادغام منابع، تاثیرات متقابل، افزایش عملکرد و فعالیتهای ساخت یافته آموزش گفته می شود. اما آموزشON LINE چیست؟ این نوع آموزش وسیله ای برای یادگیری از راه دور است و یک روش آموزشی است که برای استاد و دانشجویـــان این فرصت را فراهم می کند که در عین حال که از نظر زمان و مکان از هم دور هستند، فاصله آموزشی موجود را با وسائل مناسب تکنولوژیک پرکنند. در این نوع آموزش، کامپیوتر، تکنولوژی ارتباطات (ICT) و شبکه ها بویژه شبکه جهانی اینترنت برای پرکردن فاصله آموزشی، مورد استفــــــاده قرار می گیرد. دوره های آموزشی که برای استفاده در آموزش ON LINE طراحی می شوند، اصطلاحاً دوره های مجازی نام می گیرند. در این دوره ها که از طریق شبکه کامپیوتری ارائه می شود. هیچ نوع تجهیزات فیزیکی از قبیل تخته و گچ مورد استفاده قرار نمی گیرد، بلکه محیطهای آموزشــی مجهز به نرم افزار و سخت افزار مورد استفاده واقع می شوند. همه وسایل و فرمهای آموزشی مورد استفاده که در گذشته درکلاسهای سنتی وجود داشت در این کلاسهای «مجازی« هم وجود دارد. به هرحال فعالیتها و مجموعه تعاملات عمدتاً با تکیه بر تجهیزات سخت افزاری کامپیوتر و شبکـه جهانی اینترنت (به جای بحث و گفتگوی حضوری و رودر رو) انجام می پذیرد. در این مدل دروس مجازی عموماً غیرهمزمان ارائه می شوند و دانشجویان مجبور نیستند در کلاسهای درسی دانشکده یا مرکز آموزشی مشخص در زمان خاصی حضور یابند، بلکه از طریق کامپیوتر شخصی خود و اتصال به اینترنت این عمل انجام می پذیرد. موضوعات آموزشی و ارتباطات لازم می تواند در هر زمان و مکانی که دانشجو مناسب بداند ارائه گردد. ابزارهای متعددی برای گفتگو و برقراری ارتباط در کلاسهای مجازی وجود دارد که مهمترین آنها عبارتند از: 1 - پست الکترونیکی،LISTSERVE ، شبکه جهانی (WWW) ، پروتکل انتقال فایل (FTP)، VIDEO CONFERENCE و TELE CONFERENCE . این ابزارها برای دو منظور به کار گرفته می شوند، یک گفتگوی الکترونیک، دیگری ارائه موضوعات و متون مربوطه. این نوع ارتباط از طریق پست الکترونیک میســـر می شود. دکتر غفاریان عضو هیات علمی دانشگاه مالک اشتر و سازمان مدیریت صنعتی درباره ضرورت استفاده از این شیوه جـدید آموزشی در جامعه امروز ما می گوید: رویکردهای نوین آموزشی هرچند با تنگناهایی مواجهند ولی نویدبخش قابلیتهای بسیار خوبی در توسعه منابع انسانی هستند. استفاده از اساتید برجسته در سطح گسترده و برای مناطق دوردست در قابلیتهای آموزشی کشور ما تحول ایجاد می کند. برای افراد پرمشغله که قادر به حضور منظم در کلاسهای درس نیستند نیز این امکان بی نظیر است. در آموزشهای حجیم و پرتکرار، هزینه های آموزش از راه دور به مراتب کمتر از آموزشهای حضوری است، این امر می تواند در مباحث مدیریتی پایه مورد توجه قرار گیرد. مشکلات تردد در شهرهای بزرگی چون تهران نیز بااستفاده از این رویکرد قابل اجتناب است. به طور کلی می توان گفت که توسعه کمی و گستردگی کیفی علم و صنعت و رشد روزافزون اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی از سویی و افزایش پرشتاب جمعیت و نیاز شدید نسل جوان و مستعد به تحصیلات و افزون شدن تشنگان کسب مهارتهای فنـــی و تخصص های علمی از سوی دیگر، نظام آموزشی جوامع را وا می دارد که برای همگامی با تحولات و پاسخگویی به نیازهای فراوان مشتاقان، از مرز آموزشهای سنتی پا را فراتر نهند و نظام آموزشی خاصی را برای شرایط فعلی جامعه تدارک ببینند. آموزش از راه دور می تواند بخشی از نیازهای آموزشی جامعه را برآورده سازد و هزاران جوان شیفته و مشتاق تحصیل را در مسیر خودسازی و بهسازی جامعه سوق دهد و موجبات اعتلای سطح کیفی و کمی آموزش را فراهم آورد. فناوری آموزش از راه دور فراهم آورنده فرصتهایی برای ارائه آموزش برای افرادی است که از طریق آموزشهای سنتی قادر به تحصیل نبوده اند. آموزش از راه دور به دلیل انعطاف پذیری و فراگیر، محوربودن این اجازه را به فراگیران می دهد که حق انتخاب چگونگی و محتوای یادگیری خود را دارا باشند، در نتیجه خودانگیزی و خودآموزی از خصوصیات مهم آموزش از راه دور می باشد. آموزش الکترونیک برای رفع نیازهای کشورهای متعددی در جهان ارائه گردیده است. طبیعت این نیازها از کشوری تا کشور دیگر متفاوت است و به مرحله توسعه یافتگی آن بستگی دارد، برای نمونه در تمام کشورها ارائه فرصت برابر برای آموزش ودسترسی بیشتر به آموزش عالی، نیاز به این نوع آموزش را ضروری می سازد. به علاوه آموزش مستمر برای مواجهه با تغییرات برای افراد شاغل ضروری است. در برخی کشورها دانش آموزانی که آموزش مدرســــه ای را تکمیل می کنند قادر به ورود به دانشگاه نیستند و آموزش از راه دور موجب رفع نیـــــاز آنها می گردد. موسسات آموزش از راه دور در هر کشوری بنابر مقتضیات آموزشی خاص آن کشورها تاسیس شده اند. مثلاً گستردگی خاک و پراکندگی جمعیت در استرالیا و کانادا مهمترین سازه پیدایش و رواج نظام آموزش از راه دور در این کشورها است. در چین و هندوستان، تراکم جمعیت و عدم تکافوی ظرفیت موسسات آموزشی موجود و محدودیت بودجه آموزش و در آمریکا، انگلستان، فرانسه، آلمان، ژاپن مساله آموزش بزرگسالان و تداوم آموزش آنان جهت آشنایی با علوم و مهارتهای جدید از جمله سازه های مهم تاسیس اینگونه موسسات آموزش از راه دور است. در پاکستان و ایران کثرت داوطلبان تحصیل در دانشگاهها، نیاز به تربیت کادر آموزشی مدارس و ایجاد فرصت ادامه تحصیل برای کارمندان و در اغلب کشورهای آفریقایی نارسایی موسسات آموزش ابتدایی، متوسطه و عالی و تنگناهای اقتصادی سبب شده است تا آموزش از راه دور به عنوان یک نظام کم هزینه، تا حدی جایگزین نظام آموزشی سنتی گردد. اهداف آموزشی از راه دور عبارتند از: 1 - ایجاد فرصت برای فراگیرانی که فرصت تحصیل را از دست داده اند. 2 - تقویت نیروی انسانی کارآمد از لحاظ علمی و فنی. 3 - بهبود کیفیت آموزش (آموزش مرتبط با نیازهای کشور و آموزش مستمر برای شاغلین). 4 - ایجاد فرصتهای آموزشی برای کارکنان. نگرشی نو بر نقش فناوری در بهسازی سازمان ظهور قرن فناوری اطلاعات و ره آوردهای آن (ابزارهای ارتباطی موثر از جمله اینترنت، اینترانت، تلفن همراه، کامپیوترهای پرتابل و...) تغییرات سریع در ساختار سازمانی صنایع از جمله مرزگستری و انجام امور در خارج از مکان و زمان را دربرداشته است. این پدیده مزایای زیادی از جمله کاهش هزینه، افزایش کارآیی، افزایش سوددهی و تسهیل در برقراری ارتباط را شامل می شود. «دانشگاه و صنعت مجازی« نیز از پدیــده های نوظهور است که بـه طور چشمگیری در جهان گسترش یافته و بروز آن در کشور ما نیز اجتنــــــاب ناپذیر می باشد. از جمله مباحث مرتبط با امور مجازی می توان به سازمانهای مجازی اشاره کرد. انواع سازمانهای مجازی مانند تیمهای مجازی و کار مجازی دو شیوه رایج ره آورد قرن تکنولوژی اطلاعات است. در تیمهای مجازی معمـــولاً ارتبـاط اعضاء با یکدیگر بااستفـــاده از سیستم های الکترونیک انجام می پذیرد و اعضاء ممکن است هرگز یکدیگر را ملاقات نکنند. تیم های مجازی باعث صرفه جویی در زمان، هزینه های مسافرت و حذف مشکل دستیابی به متخصصین شوند و به سرعت شکل گرفته و به انجام امور بپردازند و امکان دسترسی به بازار را فراهم می آورند در کار مجازی که دور از دفاتر مرکزی و یا تاسیسات تولیدی انجام می گیرد، کارکنان تماس واقعی با همکاران را ندارند ولی بااستفاده از ابزارهای الکترونیک به سادگی با یکدیگر ارتباط برقرار می کنند. روشهای «میهمانخانه ای«، «میز مشترک« و «مراکز کار مجازی« از انواع متداول این روش می باشند. مزایای استقرار و بهره گیری از آموزش مجازی در سازمان آموزش مجازی در صورتی که به خوبی طراحی و بکار گرفته شود جواب می دهد. نتایج تحقیقات مختلف با متدلوژی های قــــوی و بعضاً با کنترلهای آزمایشی نشان می دهد، آموزشهای مجازی تاثیر مثبتی در توسعه تجارت پاره ای از کشورها داشته است. مزایای عمده استقرار و بهره گیری از آموزشهای مجازی از نظر «رندی توماس« (2001) به شرح زیر می باشد:کاهش هزینه های آموزشی، بهبود عملکرد و بهره وری بیشتر، تسریع در دسترسی به بازار، به روزآوری دانش و تسهیل در جذب نیروی انسانی. از دیرباز این موضوع مطرح بوده که یکی از مشکلات آموزشهای سنتی، عدم امکان سنجش میزان بازگشت سرمایه است، لیکن آموزشهای مجازی ماهیتاً نسبت به آموزشهای سنتی بیشتر قابل اندازه گیری است و ابزارهای مختلف اندازه گیری جهت سنجش میزان انتقال دانش از این طریق طراحی شــــده است. از جمله این ابزارها می توان به نرم افزارهای ویژه سنجش و اندازه گیری اشاره کرد. در این باره موارد زیر را بخوانید: کاهش هزینه آموزش ! شرکت BRANDON HALL ،40% کاهش هزینه را بدون کاهش اثربخشی گزارش کرده است. ! شرکت CISCO صرفه جویی 10 میلیون دلاری را در صرف هزینه از طریق جایگزینی و بکارگیری آموزشهای مجازی گزارش کرده است. ! خطوط هواپیما ایالت متحده با کاهش 60% در زمان آموزش توانسته است 9 میلیون دلار در پــرداخت هزینه های هتل و سایر هزینه ها صرفه جویی نماید. ! شرکت کامپیوتری اپل، کاهش 83 درصدی هزینه را در بکارگیری یک دوره آموزش مجازی، نسبت به آموزشهای سنتی گزارش کرده است. کارایی و اثربخشی بیشتر آموزشهای مجازی زمان یادگیری فراگیران را به طور متوسط بین 25 تا 50 درصد کاهش داده و نشان داده است که زمان فعال حفظ اطلاعات نیز به نسبت قابل ملاحظه ای افزایش یافته است. ! شرکت IBM براساس نتایج نظرسنجی که از شرکت کنندگان در دوره های مجازی اخذ نموده گزارش کرده است که فراگیران نسبت به آموزشهای سنتی باصرف زمان، مواد درسی را آموخته اند. ! شرکت GEگزارش کرده است که توانمندیهای آموزشی فراگیران مجازی نسبت به آموزشهای سنتی 65% افزایش یافته است. بهبود عملکرد با آموزش مجازی می توان یک محیط کاری با نیروی انسانی آموزش دیده در حداقل زمان ممکن ایجاد نمود که نتیجه آن بهره وری بیشتر خواهد بود. ! شرکت SUN MICROSYSTEM با بهبود شرایط و اجرای برنامه آموزش آشناسازی کارکنان با نحوه بهره گیری از آموزش مجازی توانسته است 100 میلیون دلار در پرداخت هزینه های حقوق و بکارگماری کارکنان تجاری صرفه جویی نماید. ! ازطریق آموزشهای مجازی 10000 نفر از مشاوران یکصد شرکت خدماتی تابعه FORTUNE توانسته اند گواهینامه حرفه ای، دریافت نمایند که نتیجه آن 100 میلیون دلار صرفه جویی سالیانه نسبت به هزینه های آموزشهای سنتی بوده است. بهبود رقابت پذیری نتایج یکی از مطالعات معتبر که اخیراً اجرا شده است نشان می دهد که فعالیتهای عمده و کلیدی که طی آن شرکتهای امروزی می توانند به بقای خود ادامه دهند عبارتند از: میزان نوآوری و ابداعات، جذب و نگهداشت نخبگان، ایجاد ارتباط موثر و مثبت با مشتریان و افزایش کیفیت محصولات و خدمات. دکتر غفاریان، درجای دیگر از مصاحبه خود، مزایای استقرار و بهره گیری از آموزشهای مجازی را چنین برشمرد: آموزش از راه دور که با استفاده از فناوری جدید ارتباطات و اطلاعات ابعاد جدیدی یافته است، این شرایط را فراهم می سازد تا در مناطق دوردست و پراکنده بدون اینکه نیازی به تردد فیزیکی دانشجو یا استاد باشد فرایند یادگیری برقرار شود. این شیوه هزینه اجـــرایی بسیار کمتری دارد، دانشجو می تواند زمان یادگیری را با وقت خود تنظیم کند و این برای مدیران و افرادی که در کارهای پرمشغله قرار دارند بسیار ارزشمند است. توان صرف شده برای شرکت در یک دوره اینترنتی نسبت به دوره حضوری به مراتب کمتر است، هرچند نباید این تصور ایجاد شود که برای شرکت و موفقیت در این دوره ها تلاش و صرف وقت ضروری نیست. تجربه دوره هایی که با استفاده از اینترنت برای آموزش درس «مدیریت استراتژیک« برگزار شده است نشان می دهد که هر دانشجو به طور متوسط بین 5 تا 7 ساعت در هفته باید به این امر اختصاص دهد، اما درهر زمانی که مایل است و در خانه و یا در هر مکانی که مناسب باشد، امکان استفاده از تکنیک های پیشرفته چندرسانه ای وجود دارد. آشنایی دانشجویان با فناوری اینترنت، پست الکترونیک و نرم افزارهای مربوطه و نیز استقلال زمانی و مکانی برای دانشجو و استاد از سایر مزایای آموزش از راه دور است. دانشگاه مجازی یا اینترنتی گفته شد که یکی از تحولات مهم در آموزش عالی، پیدایش دانشگاههای مجازی است که با حذف محدودیتهای مکان و زمان، قلمرو خـــدمات خود را از مرزهای ملی و منطقه ای به مرزهای بین المللی و جهانی کشانده است. در دهه های اخیر عوامل متعددی موجب افزایش توجه به آموزش مجازی در سراسر جهان شده است که از آن جمله می توان به موارد زیر اشاره نمود: 1 - پیشرفتهای چشمگیر در فناوری اطلاعات و ارتباطات و ظرفیت آنها در ارائه فرصتهای آموزشی، کاهش هزینه ها و افزایش سهم موسسات آموزشی در بازار ملی و بین المللی 2 - افزایش رشد جمعیت، جمعیت جهان تا سال 2015 از 6/1 میلیارد نفر به 7/2 میلیارد افزایش خواهدیافت که 95 درصد این رشد در کشورهای درحال توسعه خواهدبود. 3 - پدیده جهانی شدن و گردش اطلاعات، ایده ها، ارزشهای فرهنگی، سرمایه، کالاها و خدمات در یک اقتصاد شبکه ای جهانی، تقاضا برای آموزش را افزایش خواهد داد. 4 - افزایش تقاضا برای برخورداری از فرصتهای یادگیری مادام العمر در اثر تغییرات سریع در بازار اقتصاد و اشتغال. 5 - رشد انفجارگونه دانش علمی و گسترش شکــاف بین کشورهای درحال توسعه و توسعه یافته. 6 - کاهش بودجه دولتها برای تامین منابع مالی جهت پاسخ به تقاضاهای فزاینده برای آموزش عالی. دانشگاه مجازی با اهداف گوناگونی مثل فراهم کردن فرصتهای یادگیری مفید برای افراد در زمان، مکان و سبک دلخواه برای افــــراد، بهبود کیفیت آموزش، کاهش هزینه های آموزشی، افزایش توسعه اقتصادی، پاسخگویی بیشتر به نیازهای اقتصاد دانش بر و جامعه پیچیده و غیره ایجاد شده است. ویژگی های زیر دانشگاه مجازی را از دانشگاه سنتی متمایز می سازد: ! محدود به یک مکان فیزیکی نیست ! به مدد قدرت فناوری های نوین، ارتباطات جهانی دانشجویان، اساتید، دانش آموختگان و پژوهشگران را در یک محیط انعطاف پذیر و دائماً متغیر جهت تولید و توزیع دانش، ممکن می سازد. نظام آموزش عالی کشور برای مواجهه با رشد روزافزون جمعیت و افزایش تصاعدی تقاضاهای اجتماعی برای دسترسی به فرصتهای آموزشی بویژه در سطوح عالی و دانشگاهی ونیز ناتوانی و ناکارامدی سیستم فعلی و محدودیت منابع مالی در پاسخ به این تقاضاها، و همگام شدن با پیشرفتهای جهانی، باید برای کاهش آسیبهای روانی، اجتماعی، فرهنگی و اقتصادی ناشی از تقاضاهای پاسخ داده نشده، به استراتژی ها و سازوکارهایی فراتر از ساختارهای کهنه دیروزی بیاندیشد و با ایجاد دانشگاههای مجازی در کنار و موازی دانشگاههای سنتی، به عنوان مکمل، نه جایگزین و رقیب، فرصتهای آموزشی متنوع، غنی و گسترده ای را برای متقاضیان فراهم کند. اگرچه حرکت به سمت ایجاد موسسات مجازی در یک ساله اخیر در ایران آغاز گشته است اما بدیهی است تحقق و موفقیت این حرکتها و اقدامات، مستلزم بررسی ابعاد نظری و ادراکی آنها در اجرا است مطالعات تطبیقی از جمله بررسی آموزش مجازی در مناطق ده گانه جهان، بیانگر رشد شتابان و روزافزون آموزشهای مجازی به اشکال و انواع گوناگون است. دانشگاههای سراسر جهان اقدامات قابل توجهی در راستای راه اندازی دانشگاه مجازی انجام داده اند. ظهور دانشگاههای مجازی به اشکال زیر دیده شده است: 1 - موسسات آموزش از راه دور (ابر دانشگاهها) که به صورت مستقل یا با ترکیب محیط سنتــــــی و مجازی به ارائه آموزش می پردازند. 2 - موسسات آموزشی متعارف سنتی که از فناوری های اطلاعات و ارتباطات برای تقویت آموزش حضوری، بهبود کیفیت، افـــزایش بهره وری و انعطاف پذیری، و به امید کاهش هزینه ها و افزایش درآمدها ازطریق جـــذب دانشجوی بیشتر استفاده می نمایند. 3 - موسسات آموزشی کاملاً مجازی که فاقد پردیس های فیزیکی هستند و تمام فعالیتهای خود را به طور کامل در محیط های اطلاعاتی و ارتباطی انجام می دهند. مانند دانشگاه انلاین فینیکس، دانشگاه آندرو جکسون و دانشگاه کاپلا (CAPPELLA) 4 - دانشگاههای سهامی یا موسسات خصوصی مهارت آموزی. پاره ای از مزایای دانشگاههای مجازی ! امکان آموزش، فارغ از مکان و زمان و نتیجه جلوگیری از مهاجرت های ناخواسته و گسترش بی رویه شهرهای بزرگ، حفظ بافت خانوادگی، انتقال آموزش و فرهنگ دانشگاهی به نقاط دورافتاده و تعمیم آن در میان همه اقشار جامعه، پرکردن اوقات فراغت به بهترین شکل ممکن، رواج پژوهشهای بومی، کاهش تدریجی هزینه های آموزش، کاهش قابل ملاحظه و تاحد حذف زمان رفت و آمد به دانشگاه، کاهش زیانهای ناشی از غیبت های ناخواسته دانشجویان در جلساتی از کلاسهای درس، حذف هزینه خوابگاههای دانشجویی و... ! ارتقای اثربخشی آموزش بسته های CBI توسط تیم های مجرب و چندمنظوره تهیه و با استفاده از تکنولوژی چندرسانه ای عرضه می شوند. سرعت آموزش با توانایی دانشجویان هماهنگی دارد. پیشرفت دانشجویان در نیل به هدفهای رفتاری آموزش مرتباً محک زده می شود و بازخور آن به دانشجویـــان و استادان منتقل می شود. فرایند آموزش و محتوای آن دارای پویایی است. ! قابلیت پوشش متقاضیان روزافزون آموزش دانشگاههای اینترنتی و کلاسهای مجازی قابلیت پذیرش تعداد بسیار بیشتری از دانشجویان و داوطلبین یادگیری را دارند. گستره پوشش آنها فارغ از مرزهای جغرافیایی است. ! قابلیت دسترسی به کتابخانه های دیجیتال در کتابخانه های سنتی، تعداد نسخه های یک عنوان کتاب یا مجله محدود است. اما کتابخانه های دیجیتال که معمولاً در دانشگاههای مجــــــازی مورداستفاده قرار می گیرند به سادگی کپی های الکترونیک از منابع را دراختیار متقاضیان قرار می دهند. کتابخانه های دیجیتال اکثر دانشگاههای مجازی با یکدیگر پیوند اینترنتی دارند و دانشجویان می توانند از همه آنها استفاده کنند. آموزش مجازی در نظام آموزش عالی ایران تاکنون به پژوهش در شیوه های مدرن آموزش و اجرای آنها در ایران توجه بایسته نشده است. به عنوان نمونه، دانشگاه آزاد سابق، دست به الگوبرداری محض از یکی از دانشگاههای انگلستان (O.U.) زد، بدون آنکه به بسترهای متفاوت جغرافیایی و اجتماعی دو کشور توجه لازم نماید. فعالیتهای این دانشگاه چند سال پس از تاسیس آن با ادغام در مجتمع ادبیات و علوم انسانی (سال 1359) و بعداً در دانشگاه علامه طباطبایی تقریباً متوقف شد. دانشگاه پیام نور ازسال 1366 فعالیتهای خود را با هدف نزدیک شدن به آموزش از راه دور ولی درعمل آموزش نیمه حضوری آغاز کرد. این دانشگاه با وجود موفقیت نسبی در گسترش جغرافیایی آموزش و پاسخگویی به بخش قابل توجهی از متقاضیان تحصیلات دانشگاهی، هنوز با روشهای مدرن آموزش فاصله بسیار دارد. باتوجه به قلت تعداد استادان مجرب دانشگاهی و کارشناسان CBI در ایران، درحال حاضر توسعه دانشگاههای مجازی مستقل در کشورمان چندان آسان به نظر نمی رسد. دانشگاههای مجازی مستقل باید اجباراً استادان دانشگاههای کلاسیک را برای فعالیت خود، به عاریت بگیرند. ولی، دانشگاههای کلاسیک ما می توانند در کنار فعالیتهای آموزشی و پژوهشی خود به طـــور جدی پژوهش در شیوه هـــای نوین آموزش را دنبال کنند. آنها می توانند، رفته رفته تعدادی از دروس خود را در کلاسهای مجــــــازی ارائه دهند و در کوتاه مدت به راه اندازی دوره های نیمه حضوری با اتکا به CBI و آموزش اینترنتی مبادرت ورزند. راه حلهای الکترونیک طی سال های اخیردر شبکه ارتباطات جهانی پدیده های الکترونیک بسیاری ازجمله E-COMMERCE، E-BUSINESS، وE-GOVERNMENT وغیــره شکل گرفته اند کـه تماماً بر بستر شبکه جهانی اینترنت توسعه یافتـه اند. این مطلب را آقای شایسته زاده رئیس بخش اطلاعات مدیریت مرکز آموزش سازمان مدیریت صنعتی در نشستی که تدبیر با ایشان داشت عنوان کردند. به گفته ایشان از میان تمام پدیده های الکترونیک بالا به علت نداشتن پیش نیازهای لازم مانند کارت اعتباری، قوانین و آئین نامه های تجاری و نبود شرایط لازم برای تبادل کالا میان ما و سایر کشورها تنها توانسته ایم از شیوه جدید آموزشی یعنی E-LEARNING استفاده کنیم. در این مورد شرکتهای بسیاری متولی بسترسازی درجهت تولید نرم افزارهای لازم یا تولید محتوای E-LEARNING شده انــد. این شــرکتها موفق شده اند تا در خارج از کشور نمایندگی هایی را بیابند و آموزش الکترونیک در ایران را گسترش دهند اگرچه موسسات دولتی نیز درصدد ایجاد ســازوکارهـــای آموزش ازطریق اینترنت برآمده اند اما این تلاش بیشتر درچارچوب قوانین و مقررات داخلی آنها بوده است. موسسات آموزشی فعال در این امر نیز ازطریق آموزش الکترونیک، آموزشهای خود را گسترش داده اند ازجمله می توان به سازمان مدیریت صنعتی اشاره کرد. این سازمان از مزیتهای آموزش از راه دور یا همان آموزش الکترونیک که فارغ از زمان و مکان است، بهره می گیرد و از اساتید مجرب و محتوای منابع وسیع در امر آموزش، استفاده می نماید. برای راه اندازی آموزش الکترونیک نیاز به تدوین روش و استاندارد به صورت سیستمی داریم و از آنجا که شرکتها و موسسات هرکدام دارای نظامهای مخصوص به خود هستند یعنی برخی سرویس دهنده به دیگران و برخی خدمات را برای استفاده در مجموعه خود مـــی خواهند، پس تدوین روش و داشتن استاندارد آموزش های از راه دور باید براساس نظامهای هر شرکت و موسسه تدوین شود. بسترسازی E-LEARNING در ایران به عنوان یک فعالیت آغاز شده است اما تاحد زیادی ناموفق بوده است و تنها از بسترهای معروفی چون BLACKBOARD، WEBCTو OBJECTJ برای محتواسازی در امر آموزش استفاده می شود. به طورکلی می توان گفت که رفتن به سمت آموزش الکترونیک برای ما یک اجبار و یا ضرورت است. امروز در سطح جهان بسیاری از دانشگاهها و موسسات آموزشی به طور مجازی در خـــانه ها به آموزش علاقه منـدان می پردازند و مـــــدرک مربوطه را نیز ارائه می دهند در این حرکت جهانی، تـــوسعه این شیوه جدید آموزشی برای ما می تواند یک هدف استراتژیک باشد پس نباید از این حرکت عقب بمانیم. اولین گام برای محتواسازی سازمان مدیریت صنعتی مانند سایر موسسات آموزشی که نیاز استفاده از آموزش از راه دور را احساس کرده اند، از یک سال گذشته درجهت توسعه آموزشهای مجازی اقدامات موثری انجام داده است که نخستین گام در این راه محتواسازی و طراحی اولین دوره مدیریت استراتژیک در سازمان بوده است. سپس چگونگی ارائه آن موردمطالعه قرار گرفت که از بستر BLACKBOARD دراین مورد استفاده شده است. خوشبختانه از این دوره استقبال خوبی شد و ما را تشویق کرد تا به سمت محتواسازی سایر دروس آموزشی - مدیریتی حرکت کنیم. درحال حاضر درصدد تهیه نرم افزارهای مناسب به عنوان بستر ارائه برای دروس آموزشی خود هستیم. برای این کار و برای توسعه فعالیتهای آموزشهای مجازی خود با موسساتی که در این زمینه فعالیتهایی داشته اند همکاری متقابل داریم. به طورکلی برای گسترش و توسعه واحد آموزشهای الکترونیک در سازمان به تدوین سازوکارهای ایجاد محتوا که با فرهنگ سازمانی ما همـاهنگ باشد پرداخته ایم و سعی داریم تا این محتوا منحصر به سازمان مدیریت صنعتی باشد. در این راه باید استــــانداردهای لازم برای اجرای صحیح E-LEARNING را رعایت نماییم که به این منظور از اساتید برجسته مدد می گیریم. هدف ما این است تا برطبق برنامه برای استراتژی IT در سازمان گامهای موثری برداشته شود. تدبیر: مشکلات پیش روی اجرای مناسب آموزش الکترونیک در کشور کدامند؟ - نخستین مشکل در این راه نبود بسترهای ارتباطی مناسب در کشور است، نبود قوانین و مقررات لازم، مشکل زبان انگلیسی میان کاربران، تحریم های جهانی برای دستیابی به منابع از دیگر مشکلات در این فرایند است. ازطرفی نداشتن امکانات ارتباطی خوب در شبکه، نبود سخت افزارهای لازم برای کار و عدم دستیابی به نرم افزارهای اصلی، از دیگر تنگناهای این شیوه نو می باشد. به طورکلی مشکل ما در بسترسازی مناسب و ایجاد محتوا برای شیوه های آموزش الکترونیک است. همان طور که گفته شد بخش دولتی سازوکارهای خاص خود را دارد و آموزش الکترونیک را در درون و براساس اهداف آموزشی خود تهیه می کند و بخش خصوصی نیز هرکدام در چارچوب برنامه های خود، به یک منبع خارجی (SOURCE) وصل شده اند و فعالیت می کنند. ازطرفی این شرکتها از انسجام و همکاری لازم میان خود برخوردار نیستند. به نظر من راه حل این است که ارگانی باید متولی تحول در زمینه رشد آموزش الکترونیک در کشور باشد تا براساس تحقیقات گسترده، راه حلهای مناسب را برای رفع مشکلات بالا بیابد و بتوان این شیوه مدیریتی را در دانشگاهها، دبیرستانها و تمام مراکز و موسسات فعال در کشور جاری کند. زیرا مـــی دانیم که آموزش در کشور برای همه یکسان نیست. پس می توان با گسترش آموزشهای الکترونیک در تمام سطوح این اختلاف را از میان برداشت. پیشنهاد من این است که این فعالیت حداقل در سطح استانها نیزآغاز شود. اینکه E-LEARNING در سایرکشورهای پیشرفته بسیار توسعه یافته است، به علت وجود بسترهای ارتباطی لازم است. حرکتهای ما نیز آغاز شده اما کند است که به علت، نبود فرهنگ اجرای این روش در جامعه ما می باشد. بنابراین لازم است تکنولوژیهای آموزشی با توجه به فرهنگ کشور و فرهنگ آموزش گیرندگان ایرانی، تدوین و راه اندازی شود تا بتوان حیطه فعالیتهای آموزشی را به نقاط دور گسترش دهیم. ضرورت استفاده از آموزش الکترونیک طی دهه های اخیر حرکتهای پرشتاب بسیاری از جوامع در مقابل عقب ماندگی کشورهای دیگر ضرورت استفاده از آموزش راه دور را پررنگ تر ساخته است. این ضرورت در جوامعی چون جامعه ما نیز ملموس است اما پرسشی که مطرح می شود این است آیا باوجود شیوه های سنتی معلم و شاگرد و ساختار کهنه نظام آمــــوزش ما می توان شیوه آموزش الکترونیک را در سطح کشور رشد و توسعه داد. آقای مهدی کـاشیها استاد دانشگاه و رئیس هیات مدیره مؤسسه آموزشی رایان کاشیها در تکمیل این بحث معتقد است: چون نوع ارتباط کشور ما با سایر کشورها با نوع ارتباطات کشورهای پیشرفته متفاوت است یا بهتر بگویم به علت عدم ارتباط واقعی با سایر کشورها تقاضاهای لازم را به خوبی احساس نکردیم وقتی هنوز برای جوانان خود مفهوم کلاس را در نیمکت خلاصه و تعریف می کنیم و تنها دروس را به خــــــورد آنها می دهیم و نمی خواهیم که خود حرکت کنند، چگونه توقع داریم این جوانان، مدیران و متخصصان پویای آینده باشند در کشورهای پیشرفته جوانان را در تعامل با جریانات جامعه قرار می دهند و آنها به کمک روش تجزیه و تحلیل در حرکت توسعه جامعه شان شــریک می شوند اما در کشور ما شرایط و نظام آموزشی به گونه ای است که جوانان و دانش آموزان هیچ تقاضایی را احســـاس نمی کنند و همیشه بحث عرضه در آموزش مطرح است امروز ابزارهای جدید آموزشی مثل اینترنت در جامعه ما فراوان شده است و جوانان ما آن را بکار می برند و متاسفانه اکثراً در جهت منفی یا سرگرمی است زیرا نقاط مثبت و قوت این وسیله توانمند به خصوص در امر آموزش را به آنها معرفی نکـرده ایم. اهدافی که در جهت کاهش حذف نقاط منفی همچنین دگرگونی در نظام سنتی آموزش و جایگزینی شیوه های آموزشی به صورت مجازی بسیار مهم هستند، به قرار زیر است: 1 - سیستمی کردن آموزش، معلم و دانش آموز در نظام آموزش و پرورش باید از شکل سنتی خارج و به صورت آنچه که در کشورهای پیشرفته متداول است در تعامل باشند. 2 - گسترش فناوری اطلاعات، این فناوری در رشد و معرفی فنون در تمام سطوح کاربرد وسیعی دارند اگر در جوانان خود تقاضا بـــرایIT را افزایش دهیم آنها نیروهای بالقوه ای خواهند بود که می توانند به کمک همین ابزارها درباره مسائل و امکانات مهم کشورچون نفت، توریست، صنعت، کشاورزی و... به بحث و تجزیه و تحلیل بپردازند. امروز دیگر اطلاعات در درون یک کلاس به شکل سنتی آن حاصل نمی شود بلکه مانند جوامع توسعه یافته روشهای آموزش را بــاید از کلاسها فراتر برد تا فراگیری ها در محیط کار و زندگی تحقق یابند. 3 - افزایش تولید علم، جهت افزایش دانش باید از هرگونه وسیله استفاده نمود. امروز از شیوه های مجازی می توان بهترین نتیجه را در این امر گرفت در حال حاضر درصد جمعیت ایران نسبت به جمعیت جهان قریب 1/2درصد است در حالی که سهم تولید علم کشور نسبت به جهان چندین برابر کمتر از عدد فـــــــوق می بــاشد. 4 - رسیدن به استانداردهای جهانی سواد و آموزش، در حالی که نرخ سواد در کشورهای دیگر براساس سیستمIT می باشد، در ایران هنوز این نرخ براساس خواندن و نوشتن است و ضرورت دارد باتوجه به استانداردهای جهانی این امر از مدارس و حتی از خانواده ها آغاز شود. 5 - کیفیت بخشی آموزش، دیگر نمی توان کیفیت آموزش را با مراجعه به چندکتاب خلاصه نمود بلکه حرکت پرشتاب علوم در سطح بین المللی به گونه ای است که باید به کمک ابزارهای ارتباطی در هر زمان و مکان بتوان به اطلاعات و مطالب موجود و نو دسترسی داشت. 6 - کاهش و حذف تفاوتهای آموزشی، در کشور ما به علت وجود فاصله طبقاتی بااستفاده از این روش می توان طبقه متوسط و در آتیه نزدیک کلیه طبقات را که دسترسی به سیستم خواهند داشت تحت پوشش قرار داده و بدین ترتیب، تامین عدالت را در امر آموزش فراهم نمود. 7 - افزایش انگیزه در کاربران، بی تردید بااستفاده از شیوه آموزش الکترونیک که سبب حذف یا کاهش بسیاری از مشکلات نظیــر ترافیک، هدررفتن زمان و کاهش هزینه ها خواهد بود، انگیزه ای برای فراگیری اطلاعات و علوم برای کاربران خواهد شد. 8 - رشد کارآفرینی، این شیوه باعث ایجاد بستر برای رشد کــارآفرینی خواهد شد و می تواند ما را از چارچوبهای بسته سنتی اشتغال خارج و باعث ایجاد شغل های جدید باتوجه به تخصص، گردد. موسسات اینترنتی و تنگناهای پیش رو به نظر می رسد که نه تنها موسسات فعال در شبکه اینترنتی کشورمان، بلکه کل شبکه از مشکلات عمیقی رنج می برد. اگرچه این مشکلات به مرور در حال رفع هستند اما این رونــد بسیار کند است. از جمله این مشکلات می توان به پایین بودن سرعت اینترنت و نبود سرویس دهی مناسب به صورت ISP اشاره کرد. آقای مهندس منصور کاشیها مدیرعامل مؤسسه آموزشی رایان کاشیها ضمن تاکید بر تنگناهای موجود در شبکه اینترنتی کشورمان در این باره معتقد است، وقتی وارد کار آموزش از طریق اینترنت شدیم، به تحقیق درباره علت پایین بودن سرعت کاربری اینترنت در شبکه پرداختیم و متوجه شدیم که تمام کاربران ما از سیستم با روش «دایال آپ« (DIAL UP) استفاده می کنند و هنوز سیستم هایی چونDSL ،ADSL آن طور که باید مرسوم نیست. می دانید که این سیستم ها دارای سرعت بسیار بالا هستند طوری که می توان DATA را از طریق باند باز خطوط تلفن انتقال داد. متاسفانه امروز به علت کمبود خطوط تلفن که اکثراً در جهت کارهای ضروری در زندگی کـــاربران استفاده می شود چگونه می توان انتظار داشت که از طریق همین خطوط تلفن اندک به جستجو در اینترنت پـرداخت. امروز تمام سایت های جهان به صورت ON LINEیا مستقیم در گستره عظیم به فعالیت می پردازند اما کشور ما از این مزیت محروم است. چگونه می توان از کاربری که ازدو سو هزینه می کند (یکی هزینهACCOUNT استفاده از اینترنت و دوم هزینه پالس تلفن) انتظار داشت تا بی دغدغه در اینترنت و شبکه در جست و جوی اطلاعات مناسب درسی خود باشد. جامعه دانش آموزی و آموزش الکترونیک در این خصوص تعداد زیادی از کشورها اینترنت رایگان را در اختیار دانش آموزان خود قرار داده اند تا آنها بتوانند فارق از مســائل مالی استفاده از اینترنت، به جست وجو و فراگیری علوم و فنون بپردازند. ما باتوجه به این محدودیتها سعی کردیم روشی را پیاده سازیم تا دانش آموزان بتوانند با حداقل هزینه و وقت مطالب مورد نیاز خود را از سیستم اینترنت دریافت و در کامپیوتر شخصی خود ذخیره نمایند. در این خصوص دروس توسط بهترین دبیران آموزش و پرورش از روی کتب درسی تالیف و با فرمت PDF بر روی سایتUPLOUD گردیده است. در این فایل ها دروس به صورت نوشتاری به همراه تمرین های مختلف آورده شده است و در این سیستم دانش آموزان قادر خواهند بود در امتحانات و ارزشیابی مستمر شرکت نمایند. دانش آموزان از مقطع راهنمایی تا کنکور می توانند از این سایت استفـــــاده کنند. دانش آموزان می توانند بااستفاده از قسمت پرسش، پاسخ سوالات خود را مطرح نمایند و سایت موظف به پاسخگویی آنها تا 12 ساعت بعد می باشد. علاوه بر مدیریت سایت، دیگر کاربران سایت نیز می توانند به آنها پاسخ دهند. بدین ترتیب مخزنی از سوالات و پاسخها ایجاد می شود که می توان از سیستم جست وجو در آن استفاده نمود. این سوالات می تواند در رابطه با مطالب درسی، روانشناسی و حتی پزشکی باشد. در رابطه با دروس تعاملی این سایت اقدام به ایجاد بخش تستهای هوشمند، آزمایشگاههای مجازی و کارگاههای آموزشی نموده است. در مبحث تستهای هوشمنـــد دانش آموز تنها در صورت ارائه جوابهای صحیح و متوالی می تواند به مطالب بعدی دسترسی پیدا کنند. در غیراین صورت مطالبی را که در آن ضعف دارد در اختیارش قرار می گیرد تا مجدداً مطالعه نماید. در بخش آزمایشگاههای مجازی تمامی آزمایشات کتاب درسی به صورت مجازی در اختیار دانش آموزان قرار خواهد گرفت. در این سایت دروسی چون هندسه تحلیلی، ریاضیات و دیفرانسیل قرار داده شده اند تا دانش آمـــوزان خود به حل مسایل این درس ها بپردازند. چرا که روش تجزیه و تحلیل اساس کار در این سایت می باشد. یکی از قابلیتهای آموزش الکترونیک رشد خودباوری و اعتماد به نفس و دستیابی جوانان جامعه ما به موفقیتهای چشمگیر در زندگی است طوری که به کمک سایت اینترنتی، مشاوران و روانپزشکان می توانند در تعامل با جوانان کشور به طور مجازی در ایجاد خودباوری و رشد شخصیت آنها موثر واقع شوند. حضور پررنگ بخش خصوصی آقای مهدی کاشیها در خاتمه می گوید: امروزه ثابت شده است که بخش خصوصی در اقتصـــاد هر کشور نقش اصلی را بازی می کند و بخش دولتی تنها نقش برنامه ریز، هدایت گر و کنترل کننده را باید داشته باشد. به خصوص در بخش IT و آموزش از راه دور با توجه به پویایی و سرعت این حرکت بــــــایستی توسط بخش خصوصی سرمایه گذاری و اقدام شود و دولت تنها با پشتیبانی و راهنمایی از بخش خصوصی در این امر می تواند کارساز باشد و برای ایجاد باور و قبول موضوع در جامعه ضروریست از طریق رسانه ها به خصوص صدا و سیما همچنین کلیه ارگانهای مربوط به این امر کمک شود. اهداف و ویژگیهای آموزش های مجازی پیتر بنتلی(PETER BENTELY) ، (2001) باتوجه به اهداف زیرموفقیت آموزشهای مجازی در سازمانها را برمی شمرد. این اهـــداف شامل عملیاتی (مانند کاهش هزینه ها) و استراتژیک (مانند رقابت پذیری) می گردد. اهداف عملیاتی عبارت از بکارگیری آموزشهای مجازی و ارتباط دادن آن با مقاصد، ماموریتها و اهداف عالی سازمان می باشد. اهداف استراتژیک شامل ارتباط دادن استراتژی سازمانی به کارآیی و توانمندی کارکنان؛ بهبود عملکرد سازمانی، کارآیی و پاسخگویی به بازار؛ بهینه کردن زنجیره عملکردی و رضــایت مندی مشتریان؛ نگهداشت بهتر کارکنان؛ ترغیب به مسئولیت پذیری بیشتر کارکنان از طریق توسعه توانایی های فردی؛ بهینه کردن سرمایه فکری و مدیریت دانش؛ به روز نمودن دانش؛ توسعه تجارت مجازی؛ تسریع در ارائه آموزشهای هدفدار و مبتنی بر نیاز و بهبود شرایط محیطی است. هرچه آموزش با اهداف و مقاصد استراتژیک سازمان بیشتر مرتبط گردد، تاثیر بیشتری در کارآیی و کاهش هزینـــه های سازمان خواهد داشت. یادگیری بیشتر در سازمان بمنظور دستیابی به این اهداف بمنزله این است که یک سازمان را با افزایش ارزش فرایندی بتوان تبدیل به یک سازمان یادگیرنده نمود. کیگان^(KEEGAN) ، (2000) ویژگیهای آمــــــوزشهای مجــازی را بدین شرح برمی شمرد: رهایی از قیــــد کلاسهای زمان بندی شده؛ رهایی از مکانهای بستـه؛ رهایی از محدودیتهای زمانی؛ رهایی از پیوستن به گروههای آموزشی به منظور یادگیری؛ آموزش برای خانه داران و آموزش برای افراد بستری، شیفت، مسافران و زندانیــان و... او خاطرنشـان می ســـازد کـه بـــه رغم جنبه های مثبت آموزشهای مجازی، عدم تعامل مستقیم بین دانشجو و استاد از نقاط ضعف آموزش مجازی محسوب می شود. روشهای ارائه آموزش مجازی آموزشهای مجازی معمولاً به سه روش غیرهمزمان،(ASYNCHRONOUS) همزمان(SYNCHRONOUS) و ترکیبی(MIXED) ارائه می گردد. این سه روش را می توان سه مرحله پیاپی نیز تلقی کرد. آموزش غیرهمزمان روشی است که فراگیران بااستفاده از امکانات و تسهیلات در نظر گرفته شده به ویژه مطالب درسی آموزش می بینند. در این شیوه تبادل اطلاعات و دانش بااستفاده از ابزارهای الکترونیکی مانند فایلهای مجازی، پست الکترونیک، کنفرانسهای مجازی و... انجام می پذیرد. آموزش همزمان، آموزش زنده است که به ارائه درس در یک زمان خاص در کلاس مجازی توسط یک مدرس کارآزموده با فراگیران متعدد می پردازد. در این روش ویدیو کنفرانس، کنفرانس از راه دور، کلاسهای مجازی، مذاکره مجازی و... به کار گرفته می شود. آخرین مرحله، روش تلفیقی است که حاصل ترکیب یا ادغام روشهای همزمان و غیرهمزمان است. نتیجه گیری آموزشهای مجازی در کشور ما به تازگی در حال استقرار است. پس پیشنهاد می گردد سازمانها جهت استقرار آموزشهای مجازی باتوجه به این که هر روز نرم افزارها و امکـــانات جدیدی با قابلیتهای زیاد ارائه می شود و از طرفی با کاهش قیمت آنها مواجه هستیم برای سرمایـــه گذاری در این زمینه پس از فرهنگ سازی لازم، بادقت و احتیاط و کار کارشناسی نسبت به خرید تجهیزات گرانقیمت اقدام نمایند. در این خصوص شایسته است وزارتخانه های علوم، تحقیقات و فناوری و فناوری اطلاعات، ستاد مشترکی را تشکیل داده و از جنبه های نــــرم افزاری، مغزافزاری و سخت افزاری این موضوع را مورد بررسی و مطالعه همه جانبه قرار دهند. بررسی تجربیات کشورهای پیشرفته همراه با مطالعه دلایل شکست برخی از پروژه های آموزش مجازی در ایران می تواند مبنای تدوین راهنمای علمی مناسبی گردد که یقیناً با برخورداری از پشتیبانی تئوریک قوی، بودجه سالهای آتی دانشگاهها و مراکز آموزشی و تحقیقاتی قابل پیش بینی و تصویب خواهد بود. اهمیت آموزش در چرخه مدیریت کیفیت جامع از طرفی و نقش فناوری در رویکرد جدید به توسعه آموزش مجازی به عنوان ره آورد تکنولوژی اطلاعات در کشور می تواند دانشگاه و صنعت و نتیجتاً روند بهسازی و توسعه نیروی انسانی و بهبود کیفیت را متحول سازد. این پدیده به عنوان یک فناوری مدرن نیاز به اشنایی، بومی کردن و بکارگیری موثر آن در کشور دارد. مرزگستری سازمانها و حرکت به سوی مجازی شدن راه را برای استقرار آن فراهم می کند. استقرار آموزش مجازی نیازمند در اختیار داشتن نیروی انسان متخصص و آشنا به این فناوری، مدیریت کارآمد، سیستم و امکانات سخت افزاری و نرم افزاری برای تبدیل محتوی به درس افزار و... می باشد. روند توسعه سازمانها در کشور و مزایایی که مترتب بر استقرار آموزش مجازی از جمله کاهش هزینه های آموزشی، بهبود عملکرد و بهره وری بیشتر، تسریع در دسترسی به بازار، تسهیل جذب و بکارگیری نیروی انسانی موردنظر و فراهم آوردن فرصت به روزآوری دانش و... پذیرش و توسعه این تکنولوژی را غیرقابل اجتناب می کند. پذیرش این فناوری به دلیل جدید بودن آن حتی در کشورهای توسعه یافته هنوز یکی از موضوعات اصلی تحقیقات روز بوده و انتظار می رود این پدیده از ابعاد مختلف مورد تحقیق متخصصین و محققین کشور قرار گیرد. منابع: 1 - دکتر نادر قلی قورچیان - دکتــر پریوش جعفری - بررسی دانشگاههای مجازی - اقتصاد مدیریت - 1382- تهران. 2 - دکتر کامران فیضی - مسائل و راهکارهای تشکیل دانشگاههای اینترنتی در ایران - مطالعات مدیریت - 1382 - تهران. 3 - دکتر غلامحسین زمانی - مهندس شهرام مقدسی - آموزش از راه دور رهیافتی بدیل در نظام آموزش کارکنان - دانش مدیریت - 1377 - تهران. 4 - محمدمهدی رشیدی - آموزش ONLINE - سومین کنفرانس مدیران کیفیت- موسسه استاندارد و تحقیقات صنعتی ایران - 1381 - تهران. ------------------------------------------------------------------ منبع:ماهنامه تدبیر شماره 148 شهریور1383